Brief Gasberaad Bergen 24 augustus 2022

Wat toen niet brak of verschoof

30-9-2023: Door de razendsnelle (geo-)politieke ontwikkelingen vergt onderstaand voorstel -alweer- correctie en aanpassing. Werk in uitvoering

Herstel van de gasdruk naar eerdere waarden zal het Groningerveld stabiliseren en voorkomen dat de gashoudende zandsteenlagen verder breken of t.o.v. elkaar verschuiven door het steeds meer wegvallen van de beschermende gasbuffer. Dit is de overtuiging van de werkgroep Grungas: “Wat toen niet brak zal bij drukherstel ook in de toekomst niet breken” en Zuidbroek kan hier de oplossing bieden. Deze variant op hun oorspronkelijke voorstel kan relatief snel worden gerealiseerd en lijkt voorshands de enige snel haalbare optie om verder rampspoed te voorkomen.

Het is niet toevallig dat dit projectvoorstel voor Groningen afkomstig is uit Bergen n.h.: hier in Bergen zijn de bevingen gestopt dankzij de drukverhoging van het gasveld. Was dit ook de oplossing voor Groningen?

Leden van de werkgroep Grungas waren betrokken geweest bij de Stichting Gasalarm 2 die tegen de opslag van gas in het lege gasveld Bergermeer in het geweer was gekomen na een aantal forse bevingen en bijbehorende schade in voorgaande jaren. Hoewel zelf geen seismologen hadden ze zich zo goed mogelijk verdiept in de materie en waren met name ongerust omdat Bergen op een uitloper ligt van een groot breukvlak, de Noordelijke Rijnslenk. “Oppervlakkige” bevingen (2000 tot 3000 meter) zouden ook diepere breuken kunnen activeren zo was de vrees.

Inmiddels werd duidelijk, dat gedeeltelijk herstel van de gasdruk naar een voorgaande waarde voorkomt dat de gashoudende zandsteenlaag (verder) breekt en dat alleen dit breken, net als in Groningen, de oorzaak was van voorgaande bevingen: Afhankelijk van het type bodem wordt ook daar de schokgolf vaak omgezet in een zeer heftige horizontale grondversnelling aan het oppervlak.

De gasopslag is er gekomen maar tot ieders opluchting is de bodem beneden Bergen n.h. nu, anno 2022, al meer dan 10 jaar muisstil en de gevreesde aardschokken zijn uitgebleven, ondanks een aanzienlijke en wisselende verhoging van de druk in het gasveld.

Kortom, stabilisatie van de gasdruk maar, liever nog, gedeeltelijk herstel naar voorgaande waarden stopt de bevingen: wat toen niet brak zal ook in de toekomst niet breken. Met deze ervaring en deze bewezen logica als uitgangspunt is het oorspronkelijke Grungas projectvoorstel voor Groningen tot stand gekomen. Zie https://grungas.nl/het-project/

Het voorstel is eind 2018 aangeboden aan diverse parlementariërs en aan de commissaris van de koning, maar gas en zelfs blauwe waterstof was “uit”, alles werd elektrisch en grootschalige opslag van hoogcalorisch gas leek onnodig. Helaas, inmiddels zijn de situatie en de inzichten drastisch veranderd en het is niet ondenkbaar dat, met een beroep op de noodsituatie, Groningen straks niet minder maar méér gas moet gaan leveren met alle rampzalige gevolgen van dien. In toenemende mate zullen daarbij ook de grotere steden rond het gasveld steeds meer schade oplopen.

Inmiddels, het was te verwachten, bereikt de roep om Gronings gas ook de media met zelfs voorstellen om de productie op te voeren naar maar liefst 35 miljard kuub. Heel goed voor de schatkist en Nederland uit de brand, zo is de logica. De druk op de politiek om hier aan gehoor te geven zal via de “stem des volks” en met een beroep op het algemeen belang en “nood breekt wet” zodanig worden opgevoerd dat weigeren straks geen optie is, zo is de vrees bij veel Groningers.

Waar Nederland meent het aldus nog wel even uit te zingen wordt voorbij gegaan aan de contractverplichtingen richting België en Duitsland en de enorme economische schade die m.n. onze oosterburen zullen oplopen door de boycot van Russisch gas. Het is niet ondenkbaar dat, waar vanuit bepaalde kringen nog wordt gehoopt op een versnelling richting alternatieve energie, de industriële en sociale ontregeling in Duitsland en elders in Europa, juist een grote bedreiging gaat vormen voor verdere implementatie van alternatieve bronnen. Afwachten en vooruitschuiven zou dus voor de Groningers geen optie mogen zijn willen ze straks niet met een rampscenario worden geconfronteerd.

Zuidbroek

Zoals zo vaak lijkt ook hier gif en tegengif gelijktijdig in de situatie besloten te liggen. Terwijl enerzijds met het wegvallen van hoogcalorisch gas (h-gas) uit Rusland de optie vervalt om dit gas op te slaan vanaf het Noorden van het Groningerveld om aldus drukverlies te voorkomen en een strategische voorraad op te bouwen zoals het Grungas project voorstelt, is tegelijkertijd de situatie ontstaan, dat de stikstoffabrieken in Zuidbroek werkeloos worden wegens het tekort aan dit hoogcalorisch gas. Er kan dus voor de huishoudens geen “Gronings gas” door bijmenging met stikstof worden geproduceerd, vandaar de straks bijna onontkoombare blik richting Groningerveld.

Tegelijkertijd lijkt hier voor Groningen de oplossing te liggen: Volgens opgave van de Gasunie heeft de stikstofinstallatie in Zuidbroek bij voltooiing een piek-capaciteit van 180.000 m3 stikstof per uur. Op jaarbasis levert dus één van de geplande drie fabrieken al bijna 200 miljard m3 stikstof, méér dan voldoende dus om middels injectie in het veld drukverlies en rampspoed te voorkomen. Bijkomend voordeel: door drukherstel wordt de winbare hoeveelheid gas groter doordat infiltrerend grondwater wordt teruggedrongen. Deze optie voor beving reductie is voorheen onderzocht door de NAM en als haalbaar bevonden, maar de kosten, de lange bouwtijd en de landschap ontsiering waren een belangrijk argument tegen de bouw van de hiervoor benodigde stikstoffabrieken. (Die er nu dus alsnog zijn gekomen.)

En inmiddels is een ander theoretisch bezwaar dat injectie van gas instabiliteit zou kunnen veroorzaken, in de praktijk doeltreffend ontzenuwd: zolang de druk voldoende beneden de oorspronkelijke gasdruk blijft, wordt een gasveld alleen maar méér stabiel.

Dit plan zal ongetwijfeld bij een aantal partijen veel weerstand oproepen, de gascrisis lijkt m.n. een ideaal vehikel om de gewenste vermindering van het gebruik van fossiele energie te bespoedigen. Maar de huidige gasprijzen lijken aansporing genoeg en het woord is nu aan de Groningers die inmiddels moreel alle recht van de wereld hebben om regie en vervangend gas te eisen. Liefst morgen en ongeacht toekomstige ontwikkelingen.

De werkgroep GrunGas https://grungas.nl/

A.F. Thomsen    Prof. Em. OTB Research Institute for the Built Environment  <A.F.Thomsen@tudelft.nl>

H.W. Hubers     Oud directeur Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel N.V. <hwhubers@gmail.com>
J.K. Schuursma  Productontwikkeling  <info@grungas.nl>

BRIEVEN

12-03-2019 Vrienden,

WATERSTOF

Na ruim twee maanden radiostilte weer eens een update m.b.t. het GrunGas project. Na de zware oogst van het Deltaplan Groningen lag de akker onvermijdelijk even braak en nu, met het loof afgestorven en de grond uitgerust, worden de eerste kiemen zichtbaar van het komend groeiseizoen. Tussen die eerste kiemen is, vrees ik, flink wat bitterkruid, paarse holklap en gele chagrijn te ontdekken, tijd om flink te wieden dus, maar laat je niet ontmoedigen en lees alsjeblieft verder want ik heb jullie nog hard nodig. Ja, een lange mail maar je kunt altijd wat stukken overslaan, er staat ook goed nieuws aan het eind.

GROENE WATERSTOF
Ik kreeg de laatste weken diverse verwijzingen naar artikelen over waterstof en met name naar de uitzending van de VPRO. Allen hartelijk bedankt, fijn dat er meegeleefd en meegedacht wordt.

Helaas, bijna alle artikelen gaan over groene waterstof en die subsidiepot is inmiddels wel leeg en de sector zou graag nog wat extra krijgen werd gister bekend. Een paar honderd miljoen stellen ze voor. Niks blauwe waterstof (uit aardgas met CO2 opslag), daar vind je in geen enkele recente publicatie ook maar één woord over, ondanks de bevindingen van het gedegen TNO-Berenschot rapport, de studie van de World Energy Council Nederland, de dringende aanbeveling van het IPCC en de plannen in het VK.
Niks fossiel, niks CO2 opslag, het is allemaal bloemetjes en bijtjes, vroom fossiel-vrij gepinkel over zon en wind wat de klok slaat en natuurlijk subsidie, liefst heel veel, voor vrijblijvende haalbaarheidsstudies en peperduur geknutsel. Zelfs Tata-Steel en de luchtvaart gaan vergroenen dankzij windmolens… Ja ja, er zal heel wat afgelachen worden bij de parlementaire enquête in 2030.

Uit de briefwisseling met ir. Margriet Kuijper: [” Milieudefensie en Urgenda hebben veel tijd gestopt in de strijd tegen gaswinning en veel mensen geloven dat de combinatie van zon, wind en waterstof (uit zon/wind) de toekomst is en willen niets weten van oplossingen waarbij gas nog nodig is.
Wat je wel ziet in Nederland als geheel is, dat meer en meer mensen zich beginnen te realiseren dat we het of niet gaan redden met alleen zon/wind of dat het waanzinnig duur gaat worden. En dan wordt kernenergie plotseling toch weer bespreekbaar. (terwijl Duitsland aardgas juist gaat inzetten om de gesloten kerncentrales te vervangen. j.s.) En dan is gas naar waterstof (plus CCS) misschien ook wel weer bespreekbaar te krijgen. Zeker voor diegenen die liever geen kernenergie willen. Maar het zal niet makkelijk worden zolang de ngo’s zo met fluwelen handschoenen behandeld worden.
Zelfs partijen als Gasunie en het H2 platform doen publiekelijk net alsof waterstof uit groene elektriciteit op korte termijn haalbaar is in significante volumes. Terwijl ze heel goed weten dat het veel logischer, slimmer en goedkoper is om eerst vnl. ‘blauwe’ waterstof te maken en gebruiken (met CCS). ” aldus Margriet Kuijper]

De transitie voorstellen zoals ze er nu liggen zijn mede het gevolg van de twee-vliegen-in-één-klap-actie van minister Wiebes: Invulling geven aan de duurzame afspraken uit het energie-akkoord van 2013 (zie onder) én vermindering van het gasgebruik in Groningen. Door echter daarbij toe te geven aan de volkomen irreële eisen van de milieubeweging (géén CO2-opslag en helemáál van het gas af) én de tomeloze ambitie van de elektrobranche om van elektriciteit de ruggengraat van de toekomstige energievoorziening te maken, heeft de branche zichzelf een vergiftigd cadeau gelobbyd. Het eindresultaat is draconisch duur en complex, maakt onze energie-infrastructuur uiterst kwetsbaar en de gewenste effecten komen onvermijdelijk veel te laat, al is het maar door personeelsgebrek. Alleen al in de gebouwde omgeving zijn er tot 2035 gemiddeld 11.000 extra banen per jaar nodig.

Het wordt dus een ramp als die “all-electric” transitie-plannen doorgaan. Hierbij moet volgens de plannen groene waterstof het magisch elixer worden om aardgas te vervangen en om ‘overtollige’ zon- en windenergie mee op te slaan voor als het niet (voldoende) waait of de zon niet (voldoende) schijnt om al dat gas te vervangen, d.w.z. 70% van het jaar. E.e.a. met een schrikbarend laag rendement en met een geschatte prijs van tenminste 3 á 4 x de prijs van blauwe waterstof. Worden wind en zon namelijk omgezet naar groene waterstof middels elektrolyse (rendement van 75% max) dan moet dit vervolgens onder hoge druk worden opgeslagen en komt daar nog eens aanzienlijke compressieverliezen bij. Wordt deze waterstof vervolgens in elektrische centrales verstookt (effectief rendement gas naar stopcontact: 45% max) dan blijft er dus circa 20 tot 30 procent van over. Zo is berekend dat er b.v. twee tot drie keer zoveel windmolens nodig zouden zijn voor waterstofauto’s dan voor op accu’s gebaseerde auto’s.

Wordt het een Brexit dan wordt het helemaal feest m.b.t. windenergie: de visgronden op de Noordzee worden dan voor de Nederlandse vissers dramatisch ingeperkt en het wordt daar een strijd tussen wind en vis. Aangezien verder volgens een insider de slijtage van de windmolens op zee enorm tegenvalt en het gepland periodiek onderhoud in veel gevallen van 4,5 jaar naar 1,5 jaar is verschoven staat een snelle bijdrage van voldoende windenergie in de duurzame mix nog veel problemen te wachten.

NETVERZWARING
Het nieuws komt sneller binnen dan mijn trage schrijven en inmiddels worden mijn sombere prognoses razendsnel bevestigd door de elektrobranche zelf. Netbeheerders benoemen in het FD van vandaag (eindelijk!) de grote problemen waar ze wat betreft netverzwaring voor staan. Alleen al de lijst van procedurele problemen is enorm en ja, ook de gigantische klus in de binnensteden en het personeelsgebrek worden genoemd. Maar ze blijven natuurlijk vol goede moed en gaan de prijzen alvast verhogen. Het is tekenend voor de luchtfietserij, de volkomen onverantwoordelijke adviezen vanaf de klimaattafels en de fatale greep van de NGO’s en de zeer zware elektrolobby op de transitievoorstellen.

Een voorbeeld: Elektrisch koken is de onvermijdelijke sluitpost van de gasvrije nieuwbouw en wordt dus ook driftig gepromoot. Er wordt niet bij gezegd dat dit op grote schaal alleen verantwoord is in nieuwbouw wijken met aangepaste infrastructuur. Elektrisch koken vraagt 3 tot 7 kW (d.w.z. 2 á 3 wasmachines!!). Als dus zelfs maar de helft van de huishoudens rond 6 uur elektrisch gaat koken, gaat in de hele straat/stad/land het licht uit..
Elektrisch koken heeft verder, vergeleken met koken op aardgas, (overall, van gas naar warmte) een ruim twee keer slechter thermisch rendement, de meeste berekeningen stellen: van gascentrale naar stopcontact = 42% max. Er wordt dus ruim 2 x meer energie gebruikt en CO2 uitgestoten…
Koken op gas vraagt slechts vijf procent van het totale gasverbruik in een huishouden en gezien deze zeer geringe hoeveelheid gas (in vergelijking met ruimteverwarming, industrie etc.) is het dus onzin om bestaande huishoudens op te zadelen met elektrische kooktoestellen, nieuw kookgerei etc. Verzwaring van de aansluiting, aanschaf en installatie kooktoestel plus vervanging van kookgerei komen op tenminste 1000 euro, met dus ook nog eens de kans op een verordening dat straks alleen de even nummers in de straat tussen 6 en 7 mogen koken.

DE LEGE COCKPIT
Ik heb me de laatste maanden met stijgende verbijstering en frustratie afgevraagd of er überhaupt wel regie zat achter de transitieplannen of dat er “niemand in de cockpit zit” zoals bij de banken volgens Joris Luyendijk. Eergisteren werd die vrees bevestigd in een bijzonder verhelderend interview in Café Weltschmerz (YouTube) : ‘Over het rapport “De kosten van het energieakkoord”. Arno Wellens interviewde daar ene Theo Wolters’. Ir. Theo Wolters heeft zich met een kleine ploeg ingenieurs als rekenmeesters gebogen over de transitievoorstellen en het eerdere Energie-akkoord 2013. Zie https://youtu.be/roEzk1ZLFlE

Van hun conclusies wordt je ook al niet vrolijk: Veel van de huidige peperdure voorstellen van de (volgens hen zorgvuldig geselecteerde) klimaattafels zijn het direct gevolg van eerdere afspraken uit het Energie-akkoord van 2013 en zijn daardoor, zonder enig besef van de uiteindelijke kosten, op duurzaamheid gestuurd i.p.v. CO2 reductie. Volgens hen, bijgevallen door TU/e hoogleraar Energy Technology David Smeulders is het onontkoombaar: De huidige transitiemaatregelen gaan alleen maar méér CO2 uitstoot veroorzaken. (zie ook bijlage: Laat gas nog niet los.txt).

Op zich is duurzaamheid natuurlijk een goede zaak, maar de bijna hysterische behoefte om hierbij gas en CO2 opslag te vermijden, leidt bij het inpassen van duurzame bronnen tot draconisch dure en onevenwichtige oplossingen. Veel van de voorstellen zijn duidelijk ook bedoeld om minister Wiebes te helpen om het gasverbruik uit Groningen omlaag te brengen. Dit laagcalorische gas uit Groningen wordt straks bijna alleen nog door de huishoudens gebruikt, de grootverbruikers moeten allemaal overschakelen naar geïmporteerd hoogcalorisch gas. Op zich een goed idee, maar het cynische is, bij de grootverbruikers is sowieso van-gas-los helemaal geen sprake. Het zijn dus de huishoudens waarop door de elektrobranche wordt geaasd en het zijn de huishoudens die Groningen én het klimaat uit de brand moeten helpen. Maar dat gaat voornamelijk via hun portemonnee, technisch wordt het een ramp en van die vermindering van het gasgebruik en/of CO2 komt de eerste jaren helemaal niets terecht.

Inmiddels zijn de problemen in Groningen volkomen van de radar verdwenen. Nadat ze hun nuttig aandeel hebben geleverd aan het van gas-los elektro-offensief, zijn de problemen daar verder niet meer interessant en in de vergeetput beland.

NIEUWS
Er is ook wat goed nieuws te melden van deze kant: Er wordt weer aan de site gewerkt en het projectvoorstel zelf heeft een paar belangrijke toevoegingen en correcties ondergaan w.o. voorwoord en inleiding. De belangrijkste toevoeging:
In het oorspronkelijke voorstel is het Leeds City Gate project in Engeland als voorbeeld aangehaald waarbij volgens de plannen alle huishoudens gaan overschakelen op het gebruik van waterstof. Een belangrijk obstakel bij deze plannen is niet alleen dat individuele huisaansluitingen allemaal geschikt moeten worden gemaakt voor waterstof, ook het hele leidingnetwerk van de stad zelf zal op de schop moeten en worden aangepast. In de oude binnensteden is dat nog een gigantische onderneming.

Ten opzichte van Engeland hebben wij in Nederland een heel groot voordeel en dat is nu in het projectvoorstel meer en beter uitgewerkt: de grootgebruikers gebruiken een ander leiding netwerk (met buitenlands hoogcalorisch gas) dan de huishoudens en ze gebruiken ongeveer evenveel aardgas. Maar het gaat bij de grootverbruikers over enkele honderden in plaats van miljoenen aansluitingen en een overschakeling naar waterstof kan daar dus veel sneller en veel goedkoper worden gerealiseerd. Schakelen de grootgebruikers collectief over op waterstof, dan is in één klap voor een fractie van de kosten bijna 25% CO2 reductie verkregen. Extra bonus: De kosten komen nu grotendeels bij de industrie terecht in plaats van bij de huishoudens… Bonus voor de industrie: de kosten zijn grotendeels eenmalig en de gevreesde CO2 heffing is daarmee effectief van de baan. Ook de grootgebruikers zijn daardoor uiteindelijk veel goedkoper uit. De industrie is nu dus aan zet.

Het slechte nieuws: Er is praktisch niet gereageerd op mijn mail van november. Ook van parlementariërs uit Groningen en het provinciebestuur geen woord. Ook de vereniging kleine dorpen uit Groningen waar het voorstel is heen gebracht, kon er duidelijk niet mee uit de voeten. Geen enkele reactie tot nu toe. Dat zal gedeeltelijk hebben gelegen aan de ongelukkige (?) presentatie, gedeeltelijk aan het woord aardgas wat langzamerhand volkomen besmet is geraakt, vooral in Groningen natuurlijk. Dit ondanks het feit dat we naar verwachting nog minstens 20 jaar van aardgas afhankelijk zullen zijn, maar die waanzinnige anti-gas campagne heeft grote impact gekregen op het publieke bewustzijn. Begrijpelijk natuurlijk m.b.t. de Groningers, maar het staat het delta-blauwe- waterstofplan nog eens extra in de weg en ik weet even niet of (en hoe) dat tij nog op tijd valt te keren.

Suggesties, kritiek, aanvullend commentaar? Wie het weet mag het schrijven. Hierbij tevens de laatste versie van het projectvoorstel als bijlage. Wordt vervolgd, met hartelijke groet,

John Schuursma